VAI TRÒ CỦA TỔNG ĐIỀU TRA DÂN SỐ VÀ NHÀ Ở ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MỖI QUỐC GIA

VAI TRÒ CỦA TỔNG ĐIỀU TRA DÂN SỐ VÀ NHÀ Ở ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MỖI QUỐC GIA

08/11/2021 10:06:26 AM | 3382

1. Mục đích, ý nghĩa và vai trò của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở đối với một quốc gia là gì?

Bà Naomi Kitahara: Tổng điều tra dân số và nhà ở (viết gọn là Tổng điều tra) được tiến hành để thống kê toàn bộ dân số của một quốc gia vào ngày thực hiện Tổng Điều tra, đây là nguồn thông tin hợp lý, độc lập, chính xác và rất cần thiết cho công tác chỉ đạo, hoạch định chính sách, lập kế hoạch, quản lý rủi ro, xây dựng các chương trình phúc lợi xã hội và phân tích thị trường kinh doanh của đất nước. Theo định nghĩa, Tổng điều tra Dân số và Nhà ở là điều tra toàn bộ dân số của một quốc gia vào một ngày nhất định và cung cấp dữ liệu về đặc điểm chính của dân số, chẳng hạn như số lượng, phân bố dân cư theo vùng địa lý, hoạt động kinh tế, tuổi, giới tính, dân tộc, thành phần hộ gia đình và điều kiện sống, trình độ văn hóa, di cư trong nước, quốc tế cùng các đặc điểm kinh tế xã hội khác. Đối tượng điều tra dân số là tất cả người dân tại thời điểm thực hiện Tổng điều tra, thường bao gồm cả người nước ngoài cư trú trên lãnh thổ đất nước đó bất kể tình trạng nhập cư của họ, nhưng không nhất thiết phải bao gồm công dân của quốc gia đó hiện đang cư trú ở nước ngoài tại thời điểm thực hiện Tổng điều tra.

Các nguyên tắc cơ bản của Tổng điều tra Dân số và nhà ở là tính phổ quát, tính độc lập, công bằng, tính đồng thời và tiến hành theo chu kỳ xác định. Cần lưu ý là chỉ duy nhất trong Tổng điều tra Dân số và nhà ở cả quy trình và kết quả thống kê được thể hiện, đồng thời cho phép so sánh số liệu của các quốc gia khác nhau theo chuẩn quốc tế, làm căn cứ báo cáo việc các quốc gia thực hiện các cam kết quốc tế. Có tới 107/232 chỉ tiêu trong Mục tiêu Phát triển Bền vững cần dữ liệu dân số để tính toán, với nhiều chỉ tiêu có mẫu số là dân số, được cung cấp từ Tổng điều tra Dân số và nhà ở. Ít nhất 19 chỉ tiêu trong Mục tiêu Phát triển Bền vững được tính từ số liệu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Do Tổng điều tra Dân số và Nhà ở tiến hành điều tra đối với tất cả cá nhân của quốc gia, dữ liệu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở cho phép phân tổ sâu hơn, để có thể phân tích toàn diện hơn các vấn đề bất bình đẳng nhằm xác định những đối tượng bị bỏ lại phía sau. 

Tổng điều tra Dân số và Nhà ở là trụ cột chính trong hệ thống thống kê quốc gia, do đây là cơ sở thiết kế dàn mẫu cho các cuộc Điều tra quốc gia. Ngoài ra, dữ liệu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở được sử dụng để đánh giá tính đầy đủ của hệ thống đăng ký hộ tịch và xác thực dữ liệu hành chính. Tổng điều tra Dân số và Nhà ở cũng cung cấp dữ liệu cơ sở cho dự báo dân số, bao gồm cả các dự báo cấp thấp hơn (vùng, tỉnh/thành phố), là cơ sở xây dựng các Bộ dữ liệu hoạt động chung về Thống kê Dân số – một nguồn thông tin quan trọng cho các hoạt động nhân đạo.

Các dữ liệu độc lập, đáng tin cậy và chính xác thu được từ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở là cơ sở cho việc ra quyết định và hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng, cũng là cơ sở rất quan trọng cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Dữ liệu Tổng điều tra được đảm bảo tính bảo mật, theo Nguyên tắc 6 của các Nguyên tắc Cơ bản của Thống kê Chính thức quy định: “Dữ liệu do các cơ quan thống kê thu thập và tổng hợp, dù là của cá nhân hay tổ chức phải được bảo mật nghiêm ngặt và chỉ được sử dụng cho mục đích thống kê”.

 2. Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2020 trên toàn cầu đã và đang được thực hiện như thế nào?

Bà Naomi Kitahara: Cho đến nay, hầu hết các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đều tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, vì vậy nguồn dữ liệu này đã trở thành chuẩn mực quốc tế. Đa số các quốc gia đều tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở 10 năm một lần trong khi một số quốc gia khác thực hiện 5 năm một lần (ví dụ Canada, Nhật Bản, Ireland, v.v.). Một vài quốc gia thực hiện hàng năm (ví dụ Pháp, Phần Lan, Ý, Thụy Sĩ, v.v.).

Tính đến nay, Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2010 (thực hiện trong những năm từ 2005 đến năm 2014) có phạm vi toàn cầu lớn nhất: 214 trên tổng số 235 quốc gia và vùng lãnh thổ đã tiến hành Tổng điều tra, chiếm tới 93% dân số toàn cầu. Chỉ có 21 quốc gia và vùng lãnh thổ, chủ yếu ở châu Phi và các tiểu vương quốc Ả Rập, không tiến hành Tổng điều tra vì nhiều lý do khác nhau, bao gồm tình hình xung đột, chính trị trong nước. Trong Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2000, có 26 quốc gia và vùng lãnh thổ không tiến hành Tổng điều tra.

Đối với Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2020 (thực hiện trong những năm từ 2015 đến năm 2024): Chương trình Tổng điều tra Dân số và Nhà ở thế giới năm 2020 đã được Ủy ban Thống kê Liên Hợp Quốc phê duyệt tại phiên họp thứ 46 và Hội đồng Kinh tế – Xã hội Liên Hợp Quốc (ECOSOC) thông qua tại nghị quyết E/RES/2015/10. Chương trình công nhận Tổng điều tra Dân số và Nhà ở là một trong những nguồn dữ liệu quan trọng cho xây dựng, triển khai và giám sát việc thực hiện các chính sách và chương trình hướng tới phát triển kinh tế xã hội toàn diện gắn với bảo vệ môi trường bền vững. Tổng điều tra Dân số và Nhà ở còn được công nhận là nguồn dữ liệu được phân tổ quan trọng và đáng tin cậy, phục vụ báo cáo tiến độ triển khai Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững, đặc biệt trong bối cảnh đánh giá thực trạng dân số theo thu nhập, giới tính, độ tuổi, chủng tộc, dân tộc, tình trạng di cư, khuyết tật và vị trí địa lý hoặc các đặc điểm khác.

Để hỗ trợ các quốc gia tiến hành điều tra dân số và nhà ở, năm 2017, Vụ Kinh tế và Xã hội thuộc Ủy ban Thống kê Liên Hợp Quốc đã ban hành tài liệu: “Các Nguyên tắc và Khuyến nghị cho Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, Sửa đổi lần 3”. Tài liệu cung cấp các khuyến nghị và hướng dẫn kỹ thuật quốc tế cho các quốc gia tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, biên soạn và phổ biến kết quả Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Các khuyến nghị cho Tổng điều tra Dân số và Nhà ở toàn cầu trước đây được công bố vào năm 2008 với tiêu đề “Các Nguyên tắc và Khuyến nghị cho Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, Sửa đổi lần 2”.

Nhìn chung, có ba loại Tổng điều tra Dân số và Nhà ở khác nhau: 

(1) Tổng điều tra Dân số và Nhà ở theo phương thức truyền thống, là phương thức điều tra thực địa toàn diện thông qua phỏng vấn trực tiếp hoặc trực tuyến (dữ liệu từ hệ thống đăng ký và nguồn dữ liệu hành chính có thể được sử dụng để hỗ trợ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở nhưng những dữ liệu này không sử dụng thay thế dữ liệu Tổng điều tra). Phần lớn các quốc gia trên thế giới (71,8% ở chu kỳ 2020 Tổng điều tra dân số và Nhà ở) tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở theo phương thức truyền thống bao gồm Mỹ, Anh, Bồ Đào Nha, Mexico, Trung Quốc và các nước ở Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Cần lưu ý rằng một số quốc gia phát triển có hệ thống dữ liệu hành chính vững mạnh như Hoa Kỳ và Nhật Bản vẫn tiến hành Tổng Điều tra truyền thống. Tuy nhiên, Tổng điều tra truyền thống không tránh khỏi những nhược điểm, đặc biệt là về chi phí và độ phức tạp. Nhiều quốc gia đã khắc phục những nhược điểm này thông qua điều tra chọn mẫu hoặc sử dụng phương án tự điền vào bảng hỏi và gửi câu trả lời trực tuyến hoặc qua đường bưu điện, giúp tiết kiệm chi phí thực địa và cải thiện chất lượng, song đòi hỏi phải lập kế hoạch và tổ chức thực hiện rất cẩn thận để tránh sự bất thường.

(2) Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở tiến hành dựa trên hệ thống đăng ký, nghĩa là sử dụng dữ liệu hành chính được lưu trong các hệ thống đăng ký/cơ sở dữ liệu khác nhau (hệ thống đăng ký dân số, hệ thống ghi thông tin tòa nhà/địa chỉ, hệ thống đăng ký an sinh xã hội, v.v.) thông qua quá trình kết nối, sử dụng số định danh cá nhân. Phương thức này không yêu cầu thu thập dữ liệu thực địa và cho phép giảm chi phí điều tra, hạn chế số lượng cán bộ điều tra, giảm tỷ lệ không phản hồi, tăng khả năng điều tra dân số liên tục nếu thiết lập được hệ thống đăng ký thống kê chất lượng tốt. Đan Mạch là quốc gia đầu tiên trên thế giới tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở hoàn toàn dựa trên hệ thống đăng ký vào năm 1981. Trong Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2020, khoảng 11,4% quốc gia đã áp dụng phương thức điều tra dựa trên hệ thống đăng ký/dữ liệu hành chính bao gồm Bỉ, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Hà Lan, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy Điển và Hàn Quốc.Tuy nhiên, phương thức này yêu cầu phải có hệ thống đăng ký dân số hoàn chỉnh, phản ánh được biến động của toàn bộ dân số (sinh, chết, di cư).

(3) Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở thực hiện kết hợp giữa sử dụng dữ liệu trực tiếp từ hệ thống đăng ký hoặc nguồn dữ liệu hành chính, đồng thời thu thập một số dữ liệu khác từ thực địa phục vụ mục đích Tổng điều tra dân số, thu thập dữ liệu có thể trên toàn bộ dân số hoặc một mẫu dân số. Từ những năm 1990, một số quốc gia châu Âu đã phát triển các phương pháp đổi mới để tiến hành Tổng điều tra Dân số, cho phép kết hợp dữ liệu hành chính với thu thập một số dữ liệu hạn chế từ điều tra thực địa đối với một biến số cụ thể. Cách tiếp cận này thường được áp dụng khi chuyển đổi từ điều tra truyền thống sang điều tra dựa trên hệ thống đăng ký. Một số quốc gia đã sử dụng phương thức điều tra kết hợp là Đức, Ý, Luxembourg, Thụy Sĩ và Singapore. Trong Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2020, có khoảng 8,6% quốc gia áp dụng phương thức điều tra kết hợp. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để tiến hành Tổng điều tra theo cách này là phải có một hệ thống đăng ký đủ mạnh và hoàn chỉnh, thường phải mất nhiều năm để hoàn thiện hệ thống đăng ký sao cho phù hợp với mục đích Tổng Điều tra.

Tác động của COVID-19

Đại dịch COVID-19 đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến Tổng điều tra Dân số và Nhà ở chu kỳ 2020, khiến việc điều tra dân số bị trì hoãn nhiều lần. Trước khi xảy ra đại dịch, 63% các quốc gia đã lên kế hoạch thực hiện Tổng điều tra vào năm 2020 & 2021, trong đó có 70 quốc gia dự kiến thực hiện vào năm 2020 và 69 quốc gia dự kiến thực hiện vào năm 2021. Tuy nhiên, sau khi đại dịch bùng phát, chỉ có 19 quốc gia tiến hành Tổng điều tra thành công vào năm 2020, các quốc gia còn lại hoãn Tổng điều tra đến năm 2021 hoặc muộn hơn. Tương tự, nhiều cuộc Tổng điều tra dân số và Nhà ở trong năm 2021 cũng tiếp tục bị trì hoãn. Ngoài ra, mức sinh, mức chết và tình trạng di cư có thể bị ảnh hưởng bởi COVID-19, và cần phải đánh giá tác động nhân khẩu học của COVID-19 thông qua dữ liệu Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Vấn đề này chỉ có thể được biết sau một vài năm nữa do sự chậm trễ mà cuộc khủng hoảng COVID-19 gây ra.

3. Hiện nay, các quốc gia có hệ thống dữ liệu hành chính tốt trên thế giới có thực hiện Tổng điều tra dân số và nhà ở không? Nếu có, hình thức thu thập thông tin là gì? 

Bà Naomi Kitahara: Như đã đề cập ở trên, phần lớn các quốc gia bao gồm cả nước phát triển hoặc đang phát triển đều tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở truyền thống vì những lý do như đã giải thích trong phần trả lời câu hỏi số 1. Khi có hệ thống đăng ký và dữ liệu hành chính mạnh mẽ và hoàn thiện, các quốc gia phát triển (chủ yếu ở Bắc Âu với quy mô dân số nhỏ) đã bắt đầu áp dụng phương thức điều tra kết hợp hoặc điều tra dựa trên hệ thống đăng ký. Tại chu kỳ 2020 của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, trong số 48 quốc gia thành viên của Ủy ban Kinh tế Liên Hợp Quốc về Châu Âu (UNECE), 14 quốc gia dự kiến tiến hành Tổng điều tra dựa trên hệ thống đăng ký (29%) và 12 quốc gia tiến hành Tổng điều tra kết hợp (25%). Có 22 quốc gia vẫn tiếp tục tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở theo phương thức truyền thống (46%).

Các quốc gia đã tiến hành Tổng điều tra dựa trên hệ thống đăng ký cho đến nay là những nước sở hữu hệ thống đăng ký dữ liệu hành chính rất mạnh, nhất quán, dễ sử dụng và chất lượng cao (nghĩa là tất cả các đơn vị được xác định duy nhất thông qua một mã định danh chung), đồng thời đáp ứng mọi tính năng cần thiết để thu thập thông tin Tổng điều tra Dân số. Điều đó có nghĩa là dữ liệu thu được từ hệ thống đăng ký/nguồn dữ liệu hành chính cho phép thu được thông tin của từng cá nhân (theo nguyên tắc điều tra từng cá nhân) trên toàn bộ lãnh thổ xác định (tính phổ quát) trong cùng thời gian tham chiếu (tính đồng thời) và với một chu kỳ nhất định (trong trường hợp Tổng điều tra dựa trên dữ liệu của hệ thống đăng ký, chu kỳ sẽ là dưới 10 năm, khác với Tổng điều tra truyền thống). Tất cả những nguyên tắc này có thể được thực hiện thông qua các hệ thống đăng ký kết nối với nhau. Nếu danh sách nguồn dữ liệu hành chính không đảm bảo chất lượng yêu cầu cho toàn bộ thông tin của Tổng điều tra thì phương thức điều tra kết hợp hoặc tiếp tục duy trì phương thức điều tra truyền thống và toàn diện vẫn là cách tiếp cận hữu ích và khả thi.

Các điều kiện tiên quyết cơ bản để thực hiện Tổng điều tra dựa trên hệ thống đăng ký hoặc Tổng điều tra kết hợp (kết hợp giữa điều tra truyền thống và sử dụng hệ thống đăng ký) bao gồm: 

a. Khung pháp lý phù hợp: để có thể tiến hành Tổng điều tra dựa trên hệ thống đăng ký, hay Tổng điều tra kết hợp phải có các quy định pháp luật về việc truy cập và bảo vệ dữ liệu hành chính. Khung pháp lý này cần xem xét không chỉ đối với cơ quan thống kê quốc gia mà còn đối với các đơn vị cung cấp dữ liệu hành chính, cũng như khung pháp lý rộng hơn của chính phủ bao gồm bảo vệ dữ liệu/quyền riêng tư và an ninh dữ liệu. 

b. Hỗ trợ của các bên liên quan và ủng hộ chính trị: bao gồm hỗ trợ theo cách tiếp cận tổng thế – theo quan điểm của các bên liên quan và cộng đồng cũng như những thay đổi pháp lý cần thiết (đã thảo luận ở trên) và hỗ trợ để loại bỏ mọi rào cản tới việc tiếp cận hệ thống đăng ký hành chính, hợp tác giữa Cục Thống kê và các cơ quan quản lý hệ thống đăng ký. 

c. Nguồn dữ liệu phù hợp có sẵn: mỗi quốc gia đều có nhiều loại hồ sơ dữ liệu hành chính và hệ thống đăng ký, trong đó có nhiều dữ liệu hành chính có thể phù hợp để sử dụng trong hệ thống thống kê dựa trên hệ thống đăng ký. Để quyết định xem có thể tiến hành Tổng điều tra dựa vào dữ liệu hành chính hay không, cần xác định xem các nguồn dữ liệu này có sẵn hay không, sau đó đánh giá tính phù hợp của từng nguồn và các thông tin trong mỗi nguồn. Cần có một hệ thống nhận dạng cá nhân (danh tính duy nhất) để hỗ trợ kết nối dữ liệu một cách chính xác.

d.Các phương pháp, hệ thống và quy trình: hệ thống đăng ký hành chính tồn tại (theo định nghĩa) chủ yếu nhằm phục vụ các mục đích quản lý hành chính, không phải mục đích thống kê. Điều này có nghĩa là các đơn vị, biến số, và tần suất cập nhật tuân theo các quy tắc và yêu cầu về hành chính và có thể không đáp ứng tất cả các mục đích thống kê. Cơ quan thống kê quốc gia sẽ cần chuẩn bị các phương pháp, hệ thống và quy trình để đánh giá từng nguồn dữ liệu và nếu phù hợp, chuyển đổi dữ liệu vào các hệ thống đăng ký thống kê liên quan. Ngoài ra, cơ quan thống kê quốc gia cần phải có các hệ thống và kỹ thuật bảo vệ dữ liệu chắc chắn và đáng tin cậy.

e. Chuyên môn và nguồn lực phù hợp: để chuyển sang hệ thống dựa trên dữ liệu hành chính và hệ thống đăng ký, cần phát triển đầy đủ các kỹ năng cụ thể, bao gồm kỹ năng quản lý mối quan hệ, quản lý thông tin, phân tích dữ liệu và các kỹ năng liên quan. Các kỹ năng thống kê chuyên biệt cũng có thể cần thiết trong việc hỗ trợ quá trình liên kết. Mặc dù các cơ quan thống kê quốc gia thường đã có chuyên môn nhiều năm về quản lý thông tin, tuy nhiên, cần lưu ý rằng một hệ thống thống kê dựa trên dữ liệu đăng ký/dữ liệu hành chính sẽ cần phải có chuyên môn về thống kê, đặc biệt là về liên kết và so sánh dữ liệu nói chung, cũng như kiến thức và kinh nghiệm về các vấn đề cụ thể.

4. Định hướng Tổng điều tra dân số và nhà ở chu kỳ 2030 của toàn cầu là gì?

Bà Naomi Kitahara: Các quốc gia trên thế giới sẽ tiếp tục tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Cần lưu ý rằng đây là hoạt động cần thiết cho quản trị và phát triển của quốc gia. Tuy nhiên, các quốc gia khác nhau có thể nghiên cứu phương thức tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở khác nhau (như đã giải thích ở trên) tùy theo năng lực, độ bao phủ điều tra, hệ thống đăng ký và nguồn dữ liệu hành chính đủ mạnh và có chất lượng, cũng như quy mô dân số của quốc gia đó. Khi thử nghiệm một phương thức Tổng điều tra dân số Dân số và Nhà ở khác, cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc điều tra dân số nêu trên.

Chu kỳ 2030 dự kiến xu hướng hiện đại hóa Tổng điều tra Dân số và Nhà ở vẫn tiếp tục như đã thấy ở chu kỳ 2020, bao gồm tăng cường áp dụng các phương pháp luận và công nghệ mới như sử dụng các thiết bị cầm tay, hình ảnh vệ tinh và sử dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) trong các giai đoạn khác nhau của cuộc Tổng điều tra, và các phương pháp phân tích đổi mới sáng tạo hơn. Khi một số quốc gia có hệ thống đăng ký phát triển tốt và đáp ứng các điều kiện tiên quyết thì có thể xem xét đến khả năng tiến hành Tổng điều tra theo cách kết hợp cho chu kỳ 2030. Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau, tiến hành Tổng điều tra theo phương pháp truyền thống dự kiến vẫn là sự lựa chọn chủ yếu ở phần lớn các quốc gia. 

5. Các khuyến nghị cho Việt Nam của UNFPA là gì?

Bà Naomi Kitahara: Như đã đề cập ở trên, Tổng điều tra Dân số và Nhà ở dự kiến sẽ được hầu hết các quốc gia trên thế giới tiến hành trong những thập kỷ sắp tới. Dù sở hữu hệ thống đăng ký quốc gia mạnh mẽ, hầu hết các quốc gia, kể cả các nước phát triển, đều có kế hoạch tiến hành Tổng điều tra dân số đầy đủ trong tương lai vì nhận thức được tầm quan trọng của việc sở hữu một nền tảng thống kê vững chắc để phục vụ công tác ra quyết định và hoạch định chính sách quốc gia. Về mặt này, khi xem xét mức độ đa dạng của các hệ thống đăng ký cũng như quy mô dân số và đặc điểm tăng trưởng kinh tế – xã hội đang phát triển nhanh chóng của Việt Nam, UNFPA Việt Nam cho rằng cần thận trọng và chưa nên thay thế Tổng điều tra Dân số và Nhà ở theo phương thức truyền thống bằng Tổng điều tra dựa trên hệ thống đăng ký, vì như vậy là quá sớm đối với Việt Nam. Chúng tôi khuyến nghị Việt Nam tiếp tục tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Tuy nhiên, Việt Nam cũng nên xây dựng một số phương án tiến hành Tổng điều tra Dân số và Nhà ở khác nhau như đã nói phía trên, thông qua học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia khác. UNFPA sẽ hỗ trợ Việt Nam trong quá trình này.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tại Việt Nam, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong công nghệ dữ liệu và nền tảng truyền thông cần được nghiên cứu đầy đủ để đẩy nhanh quá trình tạo dữ liệu và giảm thiểu sai sót chủ quan. Tổng điều tra Dân số và Nhà ở của Việt Nam năm 2019 là một ví dụ điển hình tốt, được trích dẫn nhiều lần tại các diễn đàn khu vực và quốc tế. Một số nước đang học hỏi kinh nghiệm Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở của Việt Nam, bởi đây là lần đầu tiên Việt Nam ứng dụng CNTT trong tất cả các giai đoạn của Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở, đặc biệt là giai đoạn thu thập dữ liệu, đã giúp cải thiện đáng kể chất lượng và tính minh bạch của dữ liệu được thu thập, rút ngắn thời gian xử lý dữ liệu, giảm thiểu sai sót chủ quan và công bố kết quả điều tra dân số trong thời gian kỷ lục, 7 tháng, sau khi công tác thu thập dữ liệu tại địa bàn được hoàn thành.

Hiện nay, Việt Nam đã xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư do Bộ Công an quản lý, và các cơ sở dữ liệu theo bộ, ngành (chẳng hạn như cơ sở dữ liệu hộ tịch do Bộ Tư pháp quản lý, v.v.) và các nguồn dữ liệu hành chính khác. Chúng tôi đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong việc thiết lập và đẩy mạnh cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng cơ sở dữ liệu đó vẫn chưa đủ hoặc chưa phát triển đầy đủ để thay thế Tổng điều tra Dân số và Nhà ở do chưa đáp ứng những điều kiện căn bản để đảm bảo các đặc trưng thiết yếu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở, tức là điều tra từng cá nhân, tính đồng thời, tính phổ quát, dữ liệu theo khu vực nhỏ, tiến hành theo định kỳ, và đảm bảo chất lượng.

Chúng tôi hiểu rằng một số thông tin quan trọng được thu thập từ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở của Việt Nam như lịch sử sinh đẻ của phụ nữ, trình độ học vấn, tử vong, di cư, mất cân bằng giới tính khi sinh, khuyết tật, hôn nhân bao gồm tảo hôn, kết hôn theo phong tục tập quán,  giáo dục, lực lượng lao động, nhà ở , v.v.  chưa có sẵn hoặc chưa được thiết kế trong các cơ sở dữ liệu hoặc nguồn dữ liệu hành chính để đáp ứng yêu cầu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở. Cần phải lưu ý rằng, mặc dù cơ sở dữ liệu quốc gia sau khi thiết lập chưa đủ linh hoạt để thay đổi, bổ sung hoặc xóa bớt chỉ số và thông tin (vì việc thay đổi cơ sở dữ liệu sẽ gây trở ngại khi phân tích xu hướng và so sánh dữ liệu tại các thời điểm khác nhau), trong khi Tổng điều tra Dân số và Nhà ở có thể linh hoạt điều chỉnh bảng hỏi khi các đặc điểm dân số khác xuất hiện theo thời gian. Ngoài ra, hệ thống dữ liệu quốc gia thường phải trải qua quá trình nâng cấp và hoàn thiện kéo dài nhiều thập kỷ trước để sử dụng cho mục đích của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở.

Trong bối cảnh này, chúng tôi khuyến nghị Việt Nam cần đánh giá và chuẩn bị rất cẩn trọng cho quá trình chuyển đổi, nếu có, từ phương thức tiến hành Tổng điều tra truyền thống sang các phương thức khác, chẳng hạn như xem xét nhu cầu dữ liệu sẵn có, tính khả thi về công nghệ, cân nhắc các vấn đề pháp lý và yêu cầu của các bên liên quan. Rất có thể trong quá trình chuyển đổi sẽ phát sinh một số thách thức không mong muốn và làm tăng chi phí cuối cùng.

---

Bài viết cùng chuyên mục